Lekcja skarpet

Paulina Poczęta „Lekcja skarpet” / od 2008 roku

(technika własna / schodzone skarpety, nić, fotografie, styropian, pianka poliuretanowa, drewno, farba, taśma klejąca, szkło)

Nie jestem miłośniczką wulkanów, zbierałam kamyki – stare misie pluszowe, znaczki po ojcu – siniaki po upadkach, co zbierać teraz? Jestem kustoszem codziennych zmagań, spojrzeń pod nogi, podnoszenia upuszczonego. Stać mnie, więc jestem kolekcjonerem przetartych skarpet, czy to jak je zdzieram mówi coś o mnie? Jak zdzierasz je Ty? Czy jesteśmy do siebie podobni? Czy pasujemy do siebie dziurami w skarpetach?

Praca ta z zamierzenia miała być kolekcją osobistą, kolejną kolekcją, zbiorem. Zanadto dziwimy się temu, co widujemy rzadko, zbyt mało temu, co widujemy codziennie – przeczytałam gdzieś. Długo zastanawiając się co mogę zbierać spojrzałam pod nogi i zobaczyłam niewielkie przetarcie w skarpecie i prześwitujące przez nie pięty, tak zrodził się pomysł zbierania prawie dziurawych skarpet i chowania do nich fragmentów zdjęć. Tak więc najpierw pojawiła się potrzeba a potem pojawiła technika. Różne kształty przetarć, odkrywają fotograficzne zapisy twarzy, emocji ludzi mi bliskich, mnie samej, rodziny, ale także dalszych znajomych. Praca ta powstaje sukcesywnie, w miarę jak moje i najbliższych osób nogi zużywają kolejne skarpety. Kształty kolekcji uformowane są odpowiednio do kształtów półki, gabloty bądź kaszty kolekcjonerskiej, a na każdym z małych obiektów można obejrzeć misterną siatkę linii materiału prawie w zaniku.

W dzisiejszym świecie prawie każdy z nas jest kolekcjonerem, zakupoholicy zdobywają kolejny okaz kupując, erotoman uwodząc, a posiadacz aparatu cyfrowego wszystkiego co go zafrapuje i pragnie zawłaszczyć, bądź zabrać ze sobą choćby w postaci symbolicznego zdjęcia. „Dorastamy wśród rzeczy i metek, lecz ważne jest, abyśmy nie byli do nich socjalizowani, żeby rzeczy i metki nie zastępowały nam kontaktów z innymi ludźmi. Chodzi o to, by rzeczy pozostawały na marginesach naszych związków.”¹ Kolekcja czegoś, co nie nadaje się do kolekcjonowania stała się dla mnie okazją do zatrzymania, przyjrzenia się sobie i bliskim. W dzisiejszych czasach bycie człowiekiem staje się teraz bardzo skomplikowane. Dlatego moje zbieranie starych skarpetek i tworzenie z nich powiększającej się kolekcji posłużyło mi nie raz jako narzędzie autoanalizy oraz pozwoliło stworzyć porównawczą galerię wariantów osobowościowych użytkowników skarpet, czyli nas wszystkich. Czasem z nieukrywaną satysfakcją, gdyż wiem, że najtrudniej przez rzeczy zwykłe opisać te skomplikowane.

Żyjąc zostawiamy ślady. Bezwiednie fotografujemy swoją codzienność i wrzucając kolejne zdjęcia w wirtualny świat niby wspólnoty, jakby przeczuwamy, że wszystko zdaje się umykać. Giną kolejne ślady. Tropy zdają się mylić nas samych w gorączce igrzysk codziennej bieganiny. Sztuka ten bieg spowalnia i różnicuje, zarówno dla artysty jak i odbiorcy. Pozwala przyjrzeć się kolejnym etapom, posunięciom, czasem jak na stop klatce widzimy wtedy naszą kondycję. W twórczości kumuluje się pamięć indywidualna artysty, kształtowana przez społeczne mechanizmy, ale i pamięć mimowolna, podświadoma.

W „Pasażach” Walter Benjamin pisał, że „ W kolekcjonerstwie ważne jest to, że przedmiot odarty zostaje ze wszystkich swych pierwotnych funkcji użytkowych; dzięki temu staje się bardziej brzemienny sensem. Tak staje się on prawdziwą encyklopedią wszelkiej wiedzy swej epoki, krajobrazu, przemysłu i właścicieli, od których pochodzi.”² Podobnie i w mojej kolekcji skarpety nie przypominają kształtem tych zdjętych ze stopy ale przyjmują kształt przyciętych do odpowiednich form kawałków styropianu do których przylepione są zdjęcia. Mała lub większa dziura, przetarcie w skarpecie daje wizualny wgląd w ukryty fotograficzny obraz filtrując go równocześnie przez misterną graficzną w swej urodzie siateczkę linii, strukturę materiału z którego wykonana była dana skarpetka. Dzięki temu połączeniu realnej fotografii danej osoby ze zużytą „własnonożnie” skarpetą uzyskuję w istocie symboliczne treści na poziomie ogólnoludzkim.Ten świat powiększającej się kolekcji przestaje dzielić się na mój i nie mój. Niektóre prześwity ukazują więcej ze zdjęcia inne, mniejsze, mniej przejrzyste mniej. Całkiem jak pojawiający się na tych fotografiach ludzie, którzy są mi bliscy lub tylko ledwo znajomi. I jedni i drudzy stajemy się nierozłącznie wpleceni we wspólną tkaninę świata prześwitów, sąsiedztwa i nieodrębności ego, które nigdy nie jest stałe i oddzielne. Poszczególne okazy mojej kolekcji to nie są zwykłe skarpetki w taki a nie inny deseń, to są setki przebytych kroków, to jest życie, które się w tym czasie „wyżyło”, emocje, które wybrzmiały. „To, co się zdarzyło, uwzniośla ich zwyczajność.”³

„W życiu wszystko możesz osiągnąć, wszystko wokół ciebie i na świecie możesz pokonać, życie może dać ci wszystko i ty możesz wziąć z życia wszystko: tylko nie możesz zmienić czyjegoś gustu, skłonności, rytmu życia, właśnie owej odmienności, jaka w pełni charakteryzuje tego człowieka, który jest dla ciebie ważny, który jest ci bliski.”⁴ Taką różnorodność cenię. Zmieniam skarpetki, nie staram się zmieniać ludzi. „I tak schodzi mój czas delikatny.”⁵

W naszym otoczeniu nie ma już śmierci, zniszczenia, starości. Wszystko co nosi tego znamiona zostaje natychmiast usuwane z widoku oczu, do szpitala, śmietnika, przytułku. A przecież wszelka pamięć o przeszłości jest decydująca dla naszego poczucia tożsamości, to ona – jak powiedział David Lowenthal – decyduje o samoidentyfikacji, refleksyjnej, autobiograficznej samoświadomości. „(...) przeszłość jest wcielona w istoty ludzkie, w ich nieuświadamiane odruchy, emocje, gesty, mimikę, w ich zachowania, w język, jakiego używają, w ich zapatrywania, w ich oczekiwania. Ludzie są w istotnej mierze zaprogramowani przez przeszłość.⁶ Tworzenie takiej jak moja kolekcji ze znoszonych cząstek odzieży codziennej jest wyrażeniem szacunku do przeszłości i swoistym rodzajem uwagi z jaką postrzegam świat i ludzi wokół siebie. To wytrwale gromadzone zasoby uważności, kontakty międzyludzkie i odrobina formy, która scala poszczególne elementy w całość tworzy ten kolekcjonerski świat ubytków, przebłysków, zatrzymań i upamiętnienia minionego. Na sto lat przed Cage'em Flaubert powiedział, że nic nie jest nudne, jeśli przyglądasz się temu dostatecznie długo.⁷ Im dłużej więc przyglądałam się przetarciom tym wydawały mi się piękniejsze, kruche i misternie utkane niczym najprecyzyjniejsze ręcznie robione koronki. Dla innych są to tylko banalne śmieci, zużyte części garderoby dla mnie ta proza zużywalności przemienia się w poezję pamięci. „Jak uczył nas Krzysztof Pomian odpady nie muszą być ostatnim etapem losu rzeczy a jedynie symptomem ich defunkcjonalizacji, kiedy to przedmioty wypadają z obiegu użytku i pożytku. Po tym etapie wyłączenia, neutralizacji mogą uzyskać nowe znaczenie. To, co turla się po poboczach naszych głównych nurtów jest więc zawsze czymś całkowicie zbędnym i jednocześnie czymś (potencjalnie) absolutnie przydatnym. Tym, co można zignorować i co należy cenić, bo służą nam najbardziej, właśnie wtedy, kiedy już (pozornie) nie służą.”⁸ Tak więc mój rozrastający się zbiór skarpet kryjących w sobie fotografie to skatalogowana przez emocje i przeżycia kolekcja. Definicja zaś kolekcji według znawcy tego tematu - Krzysztofa Pomiana to nic innego jak każdy zbiór przedmiotów naturalnych lub wytworzonych, utrzymywanych czasowo lub trwale poza obszarem czynności gospodarczych, poddanych szczególnej opiece w miejscu zamkniętym i wystawionych do oglądania.⁹

1 Tomasz Szlendak, „Leniwe maskotki, rekiny na smyczy. W co kultura konsumpcyjna przemieniła mężczyzn i kobiety”, Jacek Santorski&Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2005.

2 Walter Benjamin „Pasaże”, pod redakcją Rolfa Tiedemanna, przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010.

3 Hanna Krall, „Wolne. Rozmawia Remigiusz Grzela.”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

4 Sandor Marai, „Żar”, Czytelnik, Warszawa 2008.

5 Miron Białoszewski, „Trzydzieści lat wierszy”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982.

6 Krzysztof Pomian, „Pamięć. Rejestry i terytoria”, Międzynarodowe Centrum kultury,
Kraków 2013.

7 Susan Sontag, Jak świadomość związana jest z ciałem. Dzienniki, tom 2”, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2010.

8 Katarzyna Bojarska, „Mirosław Bałka. Bes-sennosh-ch”, Galeria Labirynt, Lublin 2012.

9Krzysztof Pomian, „Zbieracze i osobliwości. Paryż – Wenecja XVI - XVIII wiek”, Słowo Obraz Terytoria, Gdańska 2012.